Doliczenie darowizny do zachowku.
Zachowek jest roszczeniem, na którego ostateczną wysokość wpływa kilka elementów. Jeden z nich to tzw. doliczenie darowizny do zachowku. Określenie to może „kłuć w uszy” prawnika ale jest często używane w języku potocznym. Nie będę się rozpisywał dlaczego prawidłowo powinno ono brzmieć „doliczanie do spadku darowizny przy obliczaniu zachowku”. Skupię się na ogólnym problemie darowizn w sprawach o zachowek. Natomiast, chociaż jako prawnik nie powinienem, w tekście będę używał stwierdzenia „doliczenie darowizny do zachowku”.
Chcesz zadać pytanie autorowi?
Kliknij TUTAJ i napisz wiadomość.
Jakie darowizny doliczamy do spadku przy obliczaniu zachowku
Z art. 993 Kodeksu Cywilnego wynika, że przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny. Artykuł ten zawiera zastrzeżenie, że następuje to na zasadach określonych w kolejnych przepisach. W dalszych artykułach z kolei wymieniono sytuacje, w których doliczenie darowizny do zachowku jest niemożliwe. Dotyczą one darowizn, które nie mogą być uwzględnione ze względu na obdarowaną osobę, wartość lub czas dokonania. W nauce prawa określa się to jako kryteria czasu, celu i wartości. Ogólna zasada sprowadza się natomiast do tego, iż doliczamy darowizny, chyba że któraś z nich została wykluczona w przepisach.
Darowizny dokonane ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy
Na dłużej należy się zatrzymać przy problematyce niedoliczania do zachowku darowizn, jeżeli od ich dokonania do śmierci spadkodawcy upłynęło więcej niż 10 lat. Zgodnie z art. 994 § 1 Kodeksu Cywilnego „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.” „Otwarcie spadku” to zgodnie z art. 924 Kodeksu Cywilnego chwila śmierci spadkodawcy,
Powyższe podkreślenie jest nieprzypadkowe, ponieważ zaznaczyłem fragment, który należy czytać łącznie. W innym przypadku mogłoby dojść do interpretacji, że przepis mówi o dwóch rodzajach darowizn. Jedne to te sprzed 10 lat, a drugie to dokonane dla osób niebędących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku. Nic bardziej mylnego. Natomiast zdarzają się często sytuacje, w których tak właśnie ten przepis jest rozumiany.
Prawidłowo chodzi o to, że nie doliczamy darowizn dokonanych 10 lat przed śmiercią spadkodawcy na rzecz osób, nazwijmy to obcych. Natomiast darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku dolicza się niezależnie od czasu ich przekazania.
Spotkałem się w karierze z kilkoma prawnikami, którzy mieli odmienne 
zdanie od mojego. Dlatego warto wyjaśnić, że to nie jest mój wymysł. Taka interpretacja wynika z wyroków sądów. W tym Sądu Najwyższego, który m.in. w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 lutego 2014 r. (sygn. akt I CSK 252/13) wskazał, że „Nie dolicza się do substratu zachowku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadu, ale dokonanych na rzecz osób nie będących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 KC). Z wykładni językowej tego przepisu wynika więc wniosek, że darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu, choćby zostały poczynione dawniej niż na dziesięć lat przed otwarciem spadku.”
Doliczenie darowizny do zachowku zstępnych i małżonka
W przypadku, gdy zachowku dochodzi zstępny (dziecko, wnuk itd.) nie dolicza się do spadku darowizny, która została dokonana w czasie, gdy spadkobierca nie miał zstępnych. Dokładniej darowizny uczynionej wcześniej niż 300 dni przed urodzeniem zstępnego. Art. 994 § 2 Kodeksu Cywilnego bowiem stanowi, że „Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.”
W art. 994 § 3 Kodeksu Cywilnego z kolei czytamy, iż „Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.” Treść tego przepisu nie powinna budzić żadnych wątpliwości. Istotne jest to, że chodzi o małżonka w rozumienia prawa, a więc po zawarciu tzw. ślubu cywilnego lub konkordatowego.
Kryterium wartości a doliczenie darowizny do zachowku
Poprzednie podtytuły traktowały o sytuacjach wykluczających doliczenie darowizny do zachowku z powodu upływu czasu lub dokonanych na rzecz określonych osób w konkretnych okresie. Przyszedł więc czas na ostatnie kryterium, jakim jest kryterium wartości.
Cytowany już wcześniej art. art. 994 § 1 Kodeksu Cywilnego, poza tym, że dotyczy darowizn dokonanych ponad dziesięć lat przed śmiercią, traktuje również o tzw. drobnych darowiznach. Konkretnie jego pierwsza część mówi: „Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych”.
To czy darowizna jest „drobna” należy oceniać w świetle zamożności danej rodziny oraz przyjętych w niej zwyczajów. Może się przecież zdarzyć, że w bogatej rodzinie, jej członkowie wręczają sobie prezenty o znacznej wartości. W literaturze prawniczej i orzecznictwie sądów przeważa pogląd o subiektywnym traktowaniu każdej sprawy. Oznacza on, że nie można z góry zakładać, które prezenty traktować jako drobne, ani nie można przyjmować w tym zakresie jakiejś granicy cenowej. Należy ocenić całokształt zwyczajów rodziny i stopień jej zamożności.
Drugim czynnikiem jest obyczaj dokonywania pewnych darowizn. Oznacza, to, że jako takie darowizny traktować można np. prezenty z okazji urodzin, świątecznych, ślubnych, religijnych (pierwsza komunia), podarunki dawane ze względu na osiągnięcia osobiste (ukończenie szkoły, zdanie matury). Zaliczyć do nich można również kieszonkowe. Czyli krótko mówiąc sytuacje, w których wręcza się podarunki. Wymienione przykłady nie są wszystkimi możliwymi. Zdarzają się np. rodziny, w których po zdaniu egzaminu na prawo jazdy daruje się pieniądze na zakup samochodu.
Autor: Radca prawny Marcin Lasota
Wspólnik w Siwek, Szmit & Lasota Kancelaria Radców Prawnych
Chcesz zadać pytanie autorowi? Kliknij TUTAJ i napisz wiadomość.
